Substantia nigra

Wat is de substantia nigra?

De term substantia nigra betekent letterlijk uit het Latijn vertaald ‘zwarte substantie’. Het is een groep neuronen, die onderdeel vormen van de basale ganglia. Het ziet eruit als een verdonkerde streep in ongekleurd hersenweefsel; daar komt de benaming vandaan.

De substantia nigra bestaat uit twee anatomisch en functioneel verschillende delen: de pars compacta en de pars reticulata. Deze delen vervullen ieder een andere functie en gebruiken verschillende neurotransmitters. De pars compacta bestaat uit zenuwcellen die dopamine aanmaken. Bij de ziekte van parkinson sterven de cellen in dit gedeelte af.

Wat zijn de basale ganglia?

Om te begrijpen wat de substantia nigra doet, is het handig om eerst wat meer te weten over de basale ganglia. De basale ganglia is een groep hersenstructuren die een belangrijke rol spelen bij het doorgeven van hersensignalen die betrekking hebben op motoriek. Deze structuren regelen evenwicht, houding, oogbewegingen en de aanzet tot bewegingen. Ook zijn ze betrokken bij cognitie en emotie, en spelen ze een belangrijke rol bij bekrachtiging van gedrag, respons op een stimulus, verslavend gedrag en gewoontevorming.

Wat doet de substantia nigra?

De substantia nigra heeft als taak het reguleren van de basale ganglia, met behulp van de neurotransmitter dopamine. Het speelt een belangrijke rol bij het uitvoeren van bewegingen. Zonder de zenuwcellen van de substantia nigra kunnen er geen handelingen uitgevoerd worden. Denk hierbij aan het pakken van een boek, het tekenen met een potlood of opstaan vanuit een stoel.

Emoties en gedrag

Omdat het een van de belangrijkste gebieden is waar dopamine geproduceerd wordt, heeft de substantia nigra functies die verder gaan dan alleen motorische controle. Er wordt ook gedacht dat het een belangrijke rol speelt in een aantal andere functies en gedragingen, waaronder het leervermogen, verslavingsgevoeligheid en emoties.

Rol van de substantia nigra bij parkinson

Vanaf een leeftijd van circa 45 jaar beginnen bij iedereen de neuronen in de substantia nigra langzaam af te sterven. Vanaf die leeftijd sterft per jaar ongeveer 1% van de neuronen af in onze hersenen. Voor de meeste mensen heeft dit geen gevolgen, maar bij personen die al niet veel substantia nigra-neuronen hadden of bij wie het afsterven te snel gaat, leidt dit tot het ontwikkelen van de ziekte van Parkinson. Op het moment dat het aantal neuronen lager wordt dan 20 tot 30% van de normale hoeveelheid, ontstaan de eerste parkinsonsymptomen.

Hoe meer zenuwcellen in de substantia nigra afsterven, des te meer de aansturing van bewegingen wordt aangetast. Dat uit zich in één of meerdere van de volgende symptomen die voor kunnen komen bij de ziekte van Parkinson, zoals:

• Tremor (trillen of beven)
• Traagheid (bradykinesie)
• Stijfheid
• Evenwichtsproblemen

Door deze verschijnselen wordt bij parkinsonpatiënten elke beweging trager, kleiner en onregelmatiger, en kunnen ze deze bewegingen tevens minder lang volhouden. Toch zijn de symptomen voor ieder persoon anders.